Linggo, Hulyo 31, 2022

Upos sa paso

UPOS SA PASO

sa palengke'y nagtungo ni misis
nabili'y isang tumpok na isda
okra, itlog, sangkilong kamatis
nang may makitang ikinabigla

ang paso'y ginawang basurahan!
halamanang nilagyan ng upos
matapos magyosi'y gayon lamang
matapos sa hitit nakaraos

tanong ko lang, upos ba'y pataba?
o di mabulok tulad ng plastik?
gawain itong kahiya-hiya
na upos sa paso pinipitik

basura'y saan wastong ilagak?
ay, di mapalagay yaring isip
tila ba sugat ko'y nag-aantak
kalikasa'y paano masagip?

- gregoriovbituinjr.
07.31.2022

Biyernes, Hulyo 29, 2022

Hatid

HATID

wala ka raw doon noong panahon ng marsyalo
anang matanda't makagintong panahon sa iyo
wala rin tayo noong panahon ni Bonifacio
panahon ni Julius Caesar ay nabasa lang ito

marsyalo, wala ka pa nang karapata'y siniil
maganda raw ang gintong panahon, anang matabil
ay, wala rin tayo nang si Bonifacio'y kinitil
noong Romano sa kapangyariha'y nanggigigil

inihahatid ka sa nais burahing gunita
na sa katotohanan ay wala kang mapapala
payag ka bang kasaysayan ay sinasalaula?
upang krimen nila sa baya'y mapawi't mawala?

dapat lang nating ipaglaban ang dangal ng bayan
ang gunita ng dinahas, iwinala't pinaslang
di dapat halibyong ang umiral sa kasaysayan
katotohanan ay huwag ihatid sa kawalan

- gregoriovbituinjr.
07.29.2022

halibyong - fake news, ayon sa UP Diksiyonaryong Filipino, p.426

Miyerkules, Hulyo 27, 2022

Talubata


TALUBATA 
10 pantig bawat taludtod

ang milenyal pala'y talubata
kahulugan sa sariling wika
mga kabataang papatanda
na sa buhay dapat maging handa

mula bentsingko 'gang trenta'y singko
ang sabi'y edad ng mga ito
ng mga unang pagtatrabaho,
ng pagpapamilya't pagpaplano

- gregoriovbituinjr.
07.27.2022

Martes, Hulyo 26, 2022

Kepler 186f


KEPLER 186F

may nakitang planetang kapara raw ng daigdig
anang mga astronomo sa kanilang saliksik
natagpuan ang planetang Kepler, mayroong tubig
na marahil may nabubuhay ding ating kawangis

"There is no planet B!" sigaw ng mga aktibista
walang makapapalit sa mundong nilakhan nila
kayĆ¢ kung may natagpuang mundong sa atin gaya 
dapat pang suriin kung may nabubuhay talaga

bakit mundo'y sinisira't naghahanap ng bago
pinabilis ang pagbabago ng klima ng mundo
pulos coal plant, pagmimina, bundok ay kinakalbo
kalsada't dagat ay pinagtatapunang totoo

ngayong may panibagong planeta silang nahanap
bubuo ba tayo roon ng lipunang pangarap?
o kaya'y sistemang walang mayaman at mahirap?
o alagaan ang tanging mundo't tahanang ganap?

- gregoriovbituinjr.
07.26.2022

Pagsulong

PAGSULONG
10 pantig bawat taludtod

kumakalat na ang alimuom
at tumitindi ang halibyong
kaharap man natin ay linggatong
maging positibo sa pagsulong

- gregoriovbituinjr.
07.26.2022

talasalitaan
alimuom - tsismis, ayon kay national artist poet Rio Alma
halibyong - fake news, ayon sa UP Diksiyonaryong Filipino
linggatong - ligalig, nabanggit sa Florante at Laura ni Balagtas

Huwebes, Hulyo 21, 2022

Ngiti

NGITI
tulang TAGAIKU (TAnaGA at haIKU)

i

nakangiti ang pusong
pinaglagyan ng napkin
habang tila naglaho
ang tulang sasambitin

tuloy ang tagay
kasabay ng pagnilay
sa ngiti't lumbay

ii

pag ikaw'y nasa rurok
niyang sistemang bulok
ah, nakasusulasok
lalo't di mo malunok

nasa tuktok man
ay di malilimutan
ang nakaraan

iii

baso'y iindak-insak
bote'y humahalakhak
sa puso nakaimbak
ang laksang luha't galak

aking nilaro
ang tanikalang gintong
dapat mapugto

- gregoriovbituinjr.
07.21.2022

Martes, Hulyo 19, 2022

Robot

ALAM ko kaagad ang sagot nang di nakikita ang karugtong. Para bagang ang google ay nagtanong. Fill in the blanks. Sagot ko: Robot. Nabasa ko na kasi ito noon sa libro ni Isaac Asimov, isa sa tatlong master ng science fiction genre. Tama ang sagot.

Napagawa akong bigla ng munting tula hinggil dito.

ROBOT

iyon ay salitang mula sa Czech
mula panulat ni Karel Capek
"compulsory labor" pala iyon
o sapilitang paggawa, gan'on

nasa aklat din na "Caves of Steel"
ni Isaac Asimov, napaskil
sa utak ko ang mga binasa
lalo't sci-fi, ukol sa siyensya

si Karel Capek unang gumamit
sa kanyang mga kwentong marikit
kwento niya'y sinalin sa atin
akda niyang kaysarap basahin

robot ng Star Wars at Star Trek
mula panulat ni Karel Capek,
pagpupugay ang aking paabot 
sa imbentor ng salitang "robot"

- gregoriovbituinjr.
07.19.2022

Ipipinta ko

IPIPINTA KO

kung tutularan ko si Da Vinci
aking gagawing kawili-wili
ang mga tula kong hinahabi
upang ihandog sa kinakasi

kung tutulara'y si Van Gogh naman
ilalarawan ko ang lipunan
ng laksang dukha't mayamang ilan
patungo sa pagbabagong asam

ako'y ipinanganak ni Inay
nang si Marcel Duchamp ay namatay
pintor siyang kaygaling ng kamay
Oktubre Dos, kami'y nagkasabay
siya'y nawala, ako'y nabuhay

aking ipipinta sa salita
ang asam ng uring manggagawa
aking ipipinta sa kataga
ang kalikasan, gubat at sigwa

ipipinta'y adhika't pangarap
pawis at amoy na nalalanghap
ipipinta sa kapwa mahirap
ang ginhawang dapat nalalasap

- gregoriovbituinjr.
07.19.2022

Lunes, Hulyo 18, 2022

Upos

UPOS

parang kandila pag sinindihan
upang hititin ng nagninilay
mamaya'y liliit ng tuluyan
ang yosing may kasiyahang bigay

ang natirang ipit ng daliri'y
sa kung saan na lang ipinitik
sa daan, pasilyo, di mawari't
ginawa ng buong pagkasabik

ah, matapos sunugin ang baga't
paliparin ang usok sa hangin
at itaktak ang titis sa lupa
ginhawa'y panandalian man din

ikinalat na upos sa daan
ay salamin ng ating lipunan

- gregoriovbituinjr.
07.18.2022

Tsismis ay alimuom

TSISMIS AY ALIMUOM

tsismis ay alimuom, anang Rio Alma
sa isang sanaysay niyang aking nabasa
na iniulat naman ni Ambeth Ocampo
na sa ngayon ay binabanatan nang todo

mas matindi pa raw sa pakpak ng balita
yaong alimuom, sabi pa ng makata
singaw galing sa lupa matapos ang ambon
o ulan, tsismis ay lumitaw ding ganoon

historya'y tsismis daw, anang isang Ella Cruz
tila ba turo sa paaralan ay kapos
dapat sa historya'y may fact check at batayan
di basta narinig, iyon na'y kasaysayan

ah, dalawang iyon ay dapat pag-ibahin
di tsismis ang kasaysayan ng bayan natin
maraming dapat gawin kung ganyan ang batid
ng henerasyon ngayon, kilos na, kapatid

- gregoriovbituinjr.
07.18.2022

Talasalitaan:
alimuom - singaw na galing sa lupa pagkatapos ng ulan o ambon, mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, p. 34
tsismis - mula sa Espanyol na chismes, kaswal na usapan o balita hinggil sa ibang tao, karaniwang kaugnay ng mga detalyeng hindi kumpirmadong totoo, UPDF, p. 1279

Kwentong lango

KWENTONG LANGO
tulang TAGAIKU (TAnaGA at haIKU)

i

"tagay pa, cheers, amigo!
magpakalango tayo!"
sabi ng lasenggero
sa katotong lasenggo

isip ay tikom
balewala ang gutom
basta may inom

ii

habang serbesa'y lasap
di siya kumukurap
na nilunod sa iglap
ang problemang kaharap

sugat ma'y antak
simot ang huling patak
ng nilalaklak

- gregoriovbituinjr.
07.18.2022

Linggo, Hulyo 17, 2022

Tagaiku

TAGAIKU

nais kong kathain ay TAGAIKU
animo'y kalahating soneto
ah, kaygandang kumbinasyon nito
pinagsama ang TAnaGA't haIKU

tanaga'y tigpipito ng pantig
sa saknong ay magkakapitbisig
haiku'y lima-pito-limang pantig

puntirya ko'y bulok na sistema
tinitira'y tuso't palamara
paksa't pangarap para sa masa'y
kamtin ang panlipunang hustisya

halina't subukang mag-TAGAIKU
at ilatag ang angking prinsipyo
habang tayo pa'y nasa huwisyo

- gregoriovbituinjr.
07.17.2022

Hustisya

HUSTISYA

"For me, justice is the first condition of humanity." - Literature laureate Wole Soyinka 

bakit nga ba ang katarungan
ay dapat nating ipaglaban ?
ayon nga kay Wole Soyinka
hustisya ang unang kondisyon
ng sangkatauhan, O, bayan

makahulugan, anong talim
ipaglaban nating taimtim
makasugat man ng damdamin
ay kaygandang salawikain

kaya kami nakikibaka
tibak akong nakikibaka
upang masa, hustisya'y kamtin
upang pang-aapi'y mawala 
at mapanagot ang maysala

- gregoriovbituinjr.
07.17.2022

Lanta

LANTA

kung ako'y dahon nang nalalanta
matatanggal na ako sa sanga
katandaan ay narating ko na
matatapos na yaring pagbaka

sinubukan noon ng amihang
ako'y tanggalin sa kinalagyan
kaytibay ko sa pinagkapitang
sanga't talaga ngang nanindigan 

kay Inang Kalikasan ay dahong
nakipagtagalan sa panahon 
ako'y dahong nakibaka noon
na pagkalanta'y inabot ngayon

hintay na lang matanggal sa tangkay
upang sa lupa na'y humingalay
pagkalanta ko'y 'wag ikalumbay
at may uusbong ding bagong buhay

- gregoriovbituinjr.
07.17.2022

Sabado, Hulyo 16, 2022

Mamon

MAMON

bakit ayokong kumain ng mamon?
mas nais ko pa'y pandecoco, monay,
ensaymada, pandesal, anong tugon?
ngunit mamon? ako'y di mapalagay...

dahil ba sa lasa'y tinatanggihan
ang mamon upang meryendahing tunay?
dahil ba malagkit sa lalamunan?
di ba masaya't malasang tinapay?

ako'y aktibistang babad sa rali
makatang sa bayan ay nagsisilbi
minsan sa isang pagkilos nahuli
sinubo sa aki'y mamon, malaki

pinasok sa bibig kong sapilitan
nang kamao'y bumaon pa sa tiyan
habang bibig ko'y kanilang tinakpan
santimbang tubig ang sumunod naman

namilipit ako, di kaya iyon
kaya di nagmamamon mula noon
nagbabalik ang matinding kahapon
pandecoco na lang, huwag lang iyon

- gregoriovbituinjr.
07.16.2022

Walang tinta

WALANG TINTA

ubos muli ang tinta 
niring bolpen ko, mahal
dapat makabili na
kahit walang almusal

upang masagutan ko
yaong palaisipan
pati na ang sudokung
sadyang kinahiligan

at isulat ding pawa
ang mga tulang handog
sa nag-iisang mutya
at tanging iniirog

maitala ang tinig
ng dalita't obrero
upang magkapitbisig
tungo sa pagbabago

ubos muli ang tinta
nitong bughaw kong bolpen
ibili ako, sinta
kahit na bolpeng itim

at kita'y bubusugin
ng tula ko't panaghoy
mithi ko sana'y dinggin
nang ako'y di maluoy

- gregoriovbituinjr.
07.16.2022

Biyernes, Hulyo 15, 2022

Eman Lacaba

EMAN LACABA

I

isinilang noong Araw ng Karapatang Pantao
pinaslang sa anibersaryo ng Jabidah Massacre
siya si Eman Lacaba, manunulat, prinsipyado
naging mandirigma noong diktador pa'y nasa poder

manunulat na maraming nakamit na gantimpala
guro, artista sa entablado, organisador din
pag wala raw papel, siya'y nagsusulat sa palara
palaisip na tibak, mangangatha rin ng awitin

natanggal sa pagkaguro nang sumama sa aklasan
ng manggagawa, at siya'y nagpasiya nang mamundok
upang maging mandirigma't tagapagtanggol ng bayan
patuloy pa ring nagsulat, may baril mang nakasuksok

natagpuan ng kaaway, agad silang pinutukan
mga kasama'y napatay, dalawa silang natira
walang ititirang buhay, ayon sa mga kalaban
unang binaril ay buntis, sumunod ay siya naman

II

ang mandirigmang maraming tula sa Philippines Free Press
sa bahay ng biyenan ko'y nahalungkat ko't tinipon
ang makatang tinulad kay Rimbaud na makatang Pranses
taospusong pagpupugay sa halimbawa mo't layon

ang Cultural Center of the Philippines nama'y lumikha
ng Gawad Eman Lacaba na para sa manunulat
na kabataan, mga mananalaysay, at makata
natatanging gawad sa paglilingkod at pagmumulat

- gregoriovbituinjr.
07.15.2022

* Halaw ang mga datos sa Bantayog ng mga Bayani
* Emmanuel Lacaba (Disyembre 10, 1949 - Marso 18, 1976)

Ikaw

IKAW
Tula ni Vladimir Mayakovsky, 1922
Malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.

Dumating ka -
determinado,
sapagkat malaki ako,
sapagkat ako’y umuungol,
ngunit sa malapitang inspeksyon
nakikita mo’y isang batang lalaki.
Kinuha mo
at inagaw ang puso ko
at sinimulan
itong paglaruan -
parang babaeng may bolang tumatalbog.
At bago ang himalang ito
bawat babae
ay maaaring babaeng nagtataka
o kaya’y dalagang nagtatanong:
"Ibigin ang taong ganyan?
Bakit, susuntukin ka niyan!
Dapat niyang mapaamo ang leyon,
isang babae mula sa palahayupan!"
Ngunit nagtagumpay ako.
DI ko iyon naramdaman -
ang pamatok!
Nalilito sa tuwa,
ako'y tumalon 
at napalundag, sa namumulang balat ng masayang katipan,
Nakaramdam ako ng sobrang tuwa
at gaan ng loob.

* Isinalin: Hulyo 14, 2022
* Hinalaw sa Vladimir Mayakovsky Internet Archive
* Litrato mula sa google

YOU
Poem by Vladimir Mayakovsky, 1922

Source: The Bedbug and selected poetry, translated by Max Hayward and George Reavey. Meridian Books, New York, 1960;
Transcribed: by Mitchell Abidor.

You came –
determined,
because I was large,
because I was roaring,
but on close inspection
you saw a mere boy.
You seized
and snatched away my heart
and began
to play with it –
like a girl with a bouncing ball.
And before this miracle
every woman
was either a lady astounded
or a maiden inquiring:
“Love such a fellow?
Why, he'll pounce on you!
She must be a lion tamer,
a girl from the zoo!”
But I was triumphant.
I didn’t feel it –
the yoke!
Oblivious with joy,
I jumped
and leapt about, a bride-happy redskin,
I felt so elated
and light.

Huwebes, Hulyo 14, 2022

Pagbangon

PAGBANGON

madaling araw, ako'y nagising
naghilamos, nagmumog, umiling
agad kong inilaga ang saging
potasyum sa katawan, kaygaling

ang mutya kasi'y nakatulugan
sa kanyang pag-awit ng kundiman
ang mutya'y aking nakatuluyan
nang hinarana't naging katipan

nagising akong presyo ng langis
ay binalitang agad sumirit
kilo man ng bigas at kamatis
presyo'y tila abot hanggang langit

gagawin ko ang lahat, aniko
sa kanya, nang magkasama tayo
at lilibutin natin ang mundo
kung di man ay luwasan at hulo

- gregoriovbituinjr.
07.14.2022

Kadastro

KADASTRO

ilang beses kong narinig sa usaping palupa
ang salitang KADASTRO sa isyu ng maralita
na sa pananaliksik pala'y salitang Kastila

ang sukat ng lupa sa lungsod at sa lalawigan
ay nasusulat sa kadastro na isang talaan
na iniingatan sa nakatalagang tanggapan

kaya sa isyung pabahay ng kapwa mahihirap
ang usaping ito'y dapat mabatid naming ganap
lalo't ipinaglalaban ang tahanang pangarap

magkaroon ng bahay ay karapatang pantao
ngunit bawat metro kwadrado ng lupa'y magkano
mura sa malayo, mahal na pag may market value

aaminin ko, na di pa ako nakakakita
ng kadastro sa pampamahalaang opisina
na sa aking haraya, ito ba'y matriks o mapa?

nakita ko dati ay mapa ng lugar, may sulat
nakadrowing ang lupa, marahil may mga sukat
iyon ba'y kadastro, kung hindi pa, daghang salamat

- gregoriovbituinjr.
07.14.2022

* litrato mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, p. 539

Kamagi

KAMAGI

ang kamagi pala'y "kadenang ginto"
na sa palaisipan ko nahulo
ang sagot ay di ko agad natanto
at sa diksyunaryo din ay hinango

"mga suson ng ginto" pag sinuri
"malaking kwintas ng ginto" ng pari
kayrami ba nito kaya nagwagi?
yaong may Tallano gold daw na ari?

"kadenang ginto", ibig bang sabihin
mayaman ang nagkulong sa alipin?
ginto mang tanikala'y dapat putlin
upang kalayaan ay tamasahin

kadenang ginto'y gawing araro man
upang mundo sa kamagi'y mahubdan
mas itanghal natin ang kabutihan
niring pakikipagkapwa sa tanan

- gregoriovbituinjr.
07.14.2022

* mula sa Tanong 4 Pababa, ng Pinoy Henyo Krosword Puzzle, Blg. 18, puzzle 8;
* kamagi, mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, p. 561

Miyerkules, Hulyo 13, 2022

Tanaga sa upos

TANAGA SA UPOS

ang nagkalat na upos
sa paligid na'y ulos!
solusyon bang papatos
ay sangkaterbang kutos?

- gregoriovbituinjr.
07.13.2022

tanaga - taal na tulang may pitong pantig bawat taludtod

Soneto 77

SONETO 77
ni William Shakespeare
malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.
20 pantig bawat taludtod (tugmaang abab-cdcd-efef-gg)

Ipakikita sa iyo niyang / salamin ang suot mong alindog,
Idadayal mo pa’no nasayang / yaong mahahalagang sandali;
Matatala sa kawalang puwang / ang sa iyong diwa’y mahuhubog,
At sa aklat na ito’y iyo ngang / malalasap ang aral na mithi.
Ang mga kulubot na naroong / ipinakikita ng salamin
Sa mga bunganga ng libingang / tumatak sa iyong alaala;
Sa pagdayal mo sa makulimlim / na lilim na ari mang alamin
Ang panakaw na pag-unlad niyong / panahon tungong kawalang-hangga.
Tingni kung ano ang hindi aring / maakibat niyang isipan mo
Magsulat sa mga blangkong sayang / na ito’t iyong matatagpuan.
Ang mga inalagaang paslit / na dinala sa iyong huwisyo
Upang ang diwa mo’y magkaroon / ng panibago ring kasamahan.
Ang mga nariritong tanggapan, / sa tuwing pagmamasdan mong sukat,
Ay talagang makikinabang ka’t / mapayayaman pa yaong aklat.

07.13.2022

Tugmaan batay sa aralin sa katutubong pagtula:
abab - katinig na malakas o; patinig na may impit i;
cdcd - katinig na mahina i; patinig na walang impit a;
efef - patinig na walang impit o; katinig na mahina a;
gg - katinig na malakas a.

SONNET 77
from the book The Sonnets, by William Shakespeare, Collins Classics

Thy glass will show thee how thy beauties wear,
Thy dial how thy precious minutes waste;
The vacant leaves thy mind’s imprint will bear,
And of this book this learning mayst thou taste.
The wrinkles which thy glass will truly show
Of mouthed graves will give thee memory;
Thou by thy dial’s shady stealth mayst know
Time’s thievish progress to eternity.
Look what thy memory cannot contain,
Commit to these waste blanks, and thou shalt find
Those children nurs'd, deliver’d from thy brain,
To take a new acquaintance of thy mind.
These offices, so oft as thou wilt look,
Shall profit thee and much enrich thy book.

Pagkatha

PAGKATHA

di ako tumutula / para sa sarili lang
at kung pangsarili lang / ay di ako tutula
at kung di makatula, / bakit ba diwa'y lutang
sa langit ng kawalan, / loob ko'y di payapa

bakit sa aking budhi'y / mayroong sumisilang
na samutsaring paksang / minsa'y di matingkala
tila ba mga luhang / sa dibdib naninimbang
paano pipigilin / kung di ko masawata

may tumutubong damo / maging sa lupang tigang
tinutula ko'y buhay / ng madla't kapwa dukha
may tumutubong palay / sa bukid na nalinang
adhika ng pesante't / obrero'y tinutula

ang binhi niring wika'y / sa loob nakaumang
na pag naglaho'y tila / baga mangungulila
pawang buntong hininga / lalo't may pagkukulang
na di dalumat hanggang / ako'y naglahong bula

- gregoriovbituinjr.
07.13.2022

Martes, Hulyo 12, 2022

Optimistiko

OPTIMISTIKO
tula ni Hazim Hikmet
malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.

noong bata pa'y di niya binunot ang pakpak ng mga langaw
di rin siya nagtali ng lata sa buntot ng mga pusa
o nagsilid ng salagubang sa mga kahon ng posporo
o dumapa sa umbok na punso
siya'y lumaki na
at lahat ng bagay na iyon ay pinaggagawa sa kanya
nasa tabi ako ng kanyang kama nang siya'y mamatay
sabi niya'y babasahan ako ng tula
tungkol sa araw at sa dagat
tungkol sa mga reaktor ng nukleyar at satelayt
tungkol sa kadakilaan ng sangkatauhan

* Isinalin: Hulyo 12, 2022

OPTIMISTIC MAN
poem by Nazim Hikmet

as a child he never plucked the wings off flies
he didn't tie tin cans to cats' tails
or lock beetles in matchboxes
or stomp anthills
he grew up
and all those things were done to him
I was at his bedside when he died
he said read me a poem
about the sun and the sea
about nuclear reactors and satellites
about the greatness of humanity

Lingo

LINGO

limang piso lang ang bigay ni Tatay, naholdap pa
sa underpass ng Kiyapo, ah, nabigla talaga
wala nang pamasahe't baon, at nanginginig na

natigilang ilang saglit, di alam ang gagawin
sa gayong kalagayang di ko sukat akalain
ngunit ang holdaper, pagkatulala ko'y napansin

kaya sisenta'y singko sentimos na pamasahe
ang inabot sa akin nang ako'y makabiyahe
marahil, upang di rin mapansin ang insidente

umiyak ba ako? baka... di ko na naramdaman
basta alam ko'y nakapasok pa ng paaralan
ah, isa iyong di malilimutang karanasan

hayskul ako noon, persyir o nasa unang antas
nang maganap ang pagkaulalo ng mandurugas
na baka di nangyari kung lipunan sana'y patas

- gregoriovbituinjr.
07.12.2022

lingo - (1) pataksil na pagpatay, asasinato; 
(2) panghaharang sa daan upang magnakaw, holdap; 
mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, pahina 705

Lunes, Hulyo 11, 2022

Aanhin ko

AANHIN KO

aanhin ko ang magandang buhay sa laya
kung kalayaan ng uri't bayan ay wala
mas nais kong kumilos para sa adhika
tungo sa lipunang makatao ngang sadya

aanhin ko ang sinasabing karangyaan
kung sa burgesya't kuhila'y sunud-sunuran
kung manggagawa'y napagsasamantalahan
kung karapatang pantao'y niyuyurakan

aanhin kong naroroon sa toreng garing
na dinadakila sa tula'y trapo't praning
mabuti pang tumula sa masa't marusing
kaysa malinis daw ngunit budhi'y kay-itim

inaamin ko, ako'y isang aktibista
sa panulat at lansangan nakikibaka
pinaglalaban ang panlipunang hustisya
na buhay na'y alay para sa uri't masa

- gregoriovbituinjr.
07.10.2022

Huwebes, Hulyo 7, 2022

Mga tula sa Unang Daigdigang Digmaan

MGA TULA SA UNANG DAIGDIGANG DIGMAAN 
Maikling sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Matindi ang digmaan, madugo. Kaya ang ilarawan ito ng mga nakaranas mismo ng digmaan, lalo na sa anyong patula o pampanitikan, ay kahanga-hanga, lalo't batid mong sinulat nila iyon habang sila'y nakikipaglaban, tangan ang kanilang baril, nakikipagpalitan ng putok.

Kaya ang dalawang aklat ng tula na nasa akin ay pambihira. Dahil bihira tayong makakita ng mga aklat ng tula hinggil sa Unang Daigdigang Digmaan (hindi  Digmaang Pandaigdig, na ilang beses ko nang sinabing mali ang pagkakasalin). Ang tinutukoy kong mga libro'y ito: Poems of the Great War 1914-1918, may sukat na 4" x 5 1/2", at may 160 pahina, kasama ang 12 pahinang Roman numerals, at inilathala ng Penguin Books noong 1998. Nabili ko ito sa BookSale ng Farmers sa Cubao noong Enero 18, 2018 sa halagang P60.00. Ang isa pa'y ang Some Desperate Glory: The First World War the Poets Knew, ni Max Egremont, may sukat na 5 5/8" x 8 5/8", at may 456 pahina, kasama ang 16 na pahinang Roman numerals, at inilathala ng Farrar, Straus and Goroux sa New York noong 2014, at nabili ko naman sa BookSale sa Shopwise branch sa Cubao noong Disyembre 24, 2020, sa halagang P240.00.

Sa Poems of the Great War 1914-1918 ay may dalawampu't isang makata, at 81 tula. Ito'y sina, at ang bilang ng kanilang tula: Richard Aldington - 2; Edmund Blunden - 8; Rupert Brooke - 1; F. S. Flint - 1; Ford Madox Ford - 1; Robert Graves - 1; Ivor Gurney - 10; Thomas Hardy - 1; John McCrae - 1; Frederic Manning - 1; Charlotte Mew - 1; Alice Meynell - 1; Wilfred Owen - 20; Margaret Postgate Cole - 1; Herbert Read - 1; Edgell Rickword - 1; Isaac Rosenberg - 3; Siegfred Sassoon - 17; Charles Hamilton Sorley - 2; Edward Thomas - 6; at May Wedderburn Cannan - 1.

Ang Some Desperate Glory: The First World War the Poets Knew ay may labing-isang makata, at may 73 tula. Ang mga makatang ito at ang bilang ng kanilang tula sa aklat ay sina: Edmund Blunden - 2; Rupert Brooke - 4; Robert Graves - 1; Julian Grenfell - 2; Ivor Gurney - 11; Robert Nichols - 4; Wilfred Owen - 11; Isaac Rosenberg - 11; Siegfred Sassoon - 9; Charles Sorley - 4; at Thomas Hardy - 14. Ang mga tula rito'y hinati sa panahon o taon ng pagkakasulat, at may mga sanaysay o kwento hinggil sa tula at pangyayari: 1914 - may pitong tula; 1915 - 18 tula; 1916 - 15 tula; 1917 - 19 tula; at 1918 - 14 tula.

Kapansin-pansin sa bilang ng mga tula ang marahil ay masisipag magsulat na makata, o marahil ay mga nagustuhang tula ng patnugot ng aklat. Sa Poems of the Great War 1914-1918, si Ivor Gurney ay may sampu, Wilfred Owen ay may 20, at si Siegfred Sassoon ay may 17  tula. Sa Some Desperate Glory, si Ivor Gurney, Wilfred Owen, at Isaac Rosenberg ay may tiglabing-isang tula, habang si Siegfred Sassoon ay may 9 na tula at si Thomas Hardy naman ay may 14 tula.

Nais kong proyektuhin ito ng pagsasalin o isasalin ko sa wikang Filipino ang kanilang mga tula, na susubukan kong may sukat at tugma ang iba, upang mas madama natin ang kanilang mga katha sa panahon ng digmaan. Marahil isa pang dapat gawin ay saliksikin ang kanilang mga talambuhay, at ano ang kaugnayan nila sa Unang Daigdigang Digmaan. Sila ba'y mga sibilyan lamang o mga kawal na nakibaka sa panahong iyon? Isa ito sa mga nais kong tapusing isalin at mailathala upang mabasa ng ating mga kababayan ang kanilang mga tula sa ating sariling wika.

Kung ating titingnan, ang dalawang aklat ay tumutukoy sa mga likhang tula noong Unang Daigdigang Digmaan mula 1914-1918. Nagsimula ang digmaan noong Hunyo 28 1914 nang pinaslang ng isang nasyunalistang Serbyan si Archduke Franz Ferdinand ng Imperyong Austriya-Hunggariya. Mula rito'y nagdigmaan na ang mga makapangyarihang bansa sa mundo, na noon ay nahahati sa Pwersang Alyado (batay sa Kasunduan ng Imperyong Briton, Imperyong Ruso at Pransya), at ang Pwersang Sentral (mula naman sa Alyansa ng Imperyong Aleman, Austriya-Hunggarya at Italya). Natapos ang digmaan noong 11 Nobyembre 1918, kung saan nagkaroon ng limang tratado sa pagitan ng mga bansang kasali sa digmaan. Umabot umano, ayon sa pananaliksik, ang Unang Daigdigang Digmaan, sa dalawampung milyong namatay at dalawampu't isang milyong sugatan. Kaya isa ito sa napakatinding digmaan sa kasaysayan.

Kaya ang pagsasalin ng mga tula ng mga makatang nakasaksi sa digmaang ito ay naging adhikain na o misyon ng inyong lingkod. At bilang panimula ay aking isinalin ang tulang August 2014 ng isang makatang Ingles, na nasa pahina 128 ng aklat na Some Desperate Glory.

AUGUST 1914
Poem by Isaac Rosenberg 

What in our lives is burnt
In the fire of this?
The heart's dear granary?
The much we shall miss?

Three lives hath one life -
Iron, honey, gold.
The gold, the honey gone -
Left is the hard and cold.

Iron are our lives
Molten rights through our youth.
A burnt space through ripe fields,
A fair mouth's broken tooth.

AGOSTO 1914
Tula ni Isaac Rosenberg 
Malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.
11 pantig bawat taludtod

Ano sa buhay nati'y nasusunog
Sa naglalagablab na apoy nito?
Na sa puso'y kamalig nating irog?
Kayraming di natin nakakatagpo?

Tatlong buhay yaong may isang buhay -
Ang bakal, pulot-pukyutan, at ginto.
Ang ginto, ang pulot ay nangawala -
Naiwan ang matigas at malamig.

Yaong bakal na yaring ating buhay
Karapata'y lusaw sa pagkabata.
Espasyo'y sunog sa maayang bukid,
Sira ang ngipin ng magandang bibig.

Si Isaac Rosenberg, isang makata't alagad ng sining (artist), ay isinilang sa Bristol, England noong Nobyembre 25, 1890. Kinatha niya ang una niyang tulang On Receiving News of the War noong huling bahagi ng Hunyo 2014. Nalathala rin ang Youth na ikalawang katipunan ng kanyang mga tula. At dahil walang makuhang trabaho bilang artist ay nagpalista siya sa British Army sa katapusan ng Oktubre 1915. Sa edad na 27, siya'y killed in action o namatay sa digmaan noong Abril 1, 2018. (saliksik mula sa Wikipedia)

Sa isang personal niyang liham, inilarawan ni Rosenberg ang pananaw niya sa digmaan: "I never joined the army for patriotic reasons. Nothing can justify war. I suppose we must all fight to get the trouble over." (Hindi ako sumali sa hukbo para lang sa mga kadahilanang patriotiko. Walang makakapagbigay katwiran sa digmaan. Tingin ko'y dapat tayong lumaban lahat upang matapos na ang gulo.)"

Miyerkules, Hulyo 6, 2022

Paggunita

PAGGUNITA

ikaapat na anibersaryo
ng ritwal niring kasal sa tribu
paggunita, munting salusalo
ipinagdiwang naming totoo
itong pagsasama ng maluwat
sa saya o problemang mabigat
sa amihan man o sa habagat
masagana man o nagsasalat
araw ma'y lumitaw o lumubog
katawa'y pumayat o lumusog
upang tumagal ang magsing-irog
buhay at bukas ang tanging handog
sa bawat hakbang nagpapatuloy
at kami'y sisibol at susuloy

- gregoriovbituinjr.
07.06.2022

Upos

UPOS

nauupos akong di mawari
sa nagkalat na paunti-unti
hanggang tumambak na ng tumambak
na kalikasan na'y nag-aantak
sa sugat na ating ginagawa
pagkasira niya'y nagbabanta
nagkalat na sa mga lansangan
at sa ating mga katubigan
sa mga isda'y naging pagkain
mga tao isda'y kakainin
paano tayo makakaraos
sa nagkalat na nakakaupos

- gregoriovbituinjr.
07.06.2022

Martes, Hulyo 5, 2022

Soneto 94

SONETO 94
ni William Shakespeare
malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.
20 pantig bawat taludtod (tugmaang abab-cdcd-efef-gg)

Sila yaong may kapangyarihang / manakit at walang ginagawa,
Na hindi magawa yaong bagay / na lagi nilang inilaladlad,
Sino, na iba’y pinagagalaw, / silang sa bato ginayang pawa,
Hindi natitinag, anong lamig, / at pagdating sa tukso’y kaykupad -
Minana nila ng wato mula / sa langit yaong mga biyaya,
At pati yaman ng kalikasan / ng asawa mula sa gugulin;
Sila yaong mga panginoon / at may-ari niyong mukha nila,
Habang iba’y tagapangasiwa / ng kanilang kahusayan man din.
Yaong bulaklak niyong tag-araw / na sa tag-araw din ay kaytamis
Datapwat ito’y sa sarili lang / nangabubuhay at namamatay;
Subalit kung yaong bulaklak na / nakahahawa’y nagkakaniig,
Ang pinakamasama mang damo’y / sinasalungat ang kanyang dangal.
Matatamis ma’y pinaaasim / ng mga ikinikilos nito:
Tulad ng mga liryong ang amoy / ay mas malala pa kaysa damo.

07.05.2022

Tugmaan batay sa aralin sa katutubong pagtula:
abab - patinig na may impit a; katinig na malakas a;
cdcd - patinig na walang impit a; katinig na mahina i;
efef - katinig na mahina a;  katinig na malakas i;
gg - patinig na walang impit o.

SONNET 94 
from the book The Sonnets, by William Shakespeare, Collins Classics

They that have power to hurt and will do none,
That do not do the thing they most do show,
Who, moving others, are themselves as stone,
Unmoved, cold, and to temptation slow-
They rightly do inherit Heaven's graces,
And husband nature's riches from expense;
They are the lords and owners of their faces,
Others but stewards of their excellence.
The summer's flow'r is to the summer sweet
Though to itself it only live and die;
But if that flow'r with base infection meet,
The basest weed outbraves his dignity.
For sweetest things turn sourest by their deeds:
Lilies that fester smell far worse than weeds.

Bagtas

BAGTAS

isang tanghali'y naglakad-lakad
sa isang lungsod na tila gubat
sa kainitan ay nabibilad
mabuti't di muling namulikat

maglakad ba'y magandang diskarte
naiisip na di mapakali
o gawa ng walang pamasahe
yaong binubulong sa sarili

sa basag-ulo'y muntik malumpo
kaya ngayo'y nag-eehersisyo
katawa't binti'y naeensayo
aba'y pampalakas pa ng buto

napili nang tahakin ang landas
na payapa't bihirang mabagtas
mabuti ang puno, walang dahas
matipuno, may dahong di lagas

- gregoriovbituinjr.
07.05.2022

Minsan

MINSAN

nadatnan ko sa kalsada'y
nagtawirang ipininta
habang hanap na pareha'y
maalindog na dalaga
kung sakaling di makuha'y
papaspasan na talaga
tatampok mang magaganda'y
di nanghinayang ang bida
hanggang amin nang tinangka'y
ang tangkay ng kalabasa
tinanim sa masetera'y
isang buto ng sampaga
bagamat inaalala'y
ang layuning dala-dala
at naninilay na pala'y
ang nagkakaisang masa

- gregoriovbituinjr.
07.05.2022

Linggo, Hulyo 3, 2022

Pagbabasa't pagkatha

PAGBABASA'T PAGKATHA 

nais kong makakatha't
maghanap ng salitang
lapat, may wastong diwa't
magbasa lagi't sadya

kung magulo ang isip
dibdib ay nagsisikip
wala bang kahulilip
anumang halukipkip

naidlip, nagpantasya't
napabuntong hininga
nagising kapagdaka't
hinanap na'y hustisya

ginawa ng bayani
ay aral sa marami
di na nag-atubili
sa bayan magsisilbi

magbasa-basang lagi
ang layon kong masidhi
pagkat nilulunggati'y
ang makasulat muli

- gregoriovbituinjr.
07.03.2022

Ngiti

NGITI

malambing at naglalambing
habang nagla-loving-loving
pagtawa'y tumataginting
kasiyahang tumitining

naroon lamang sa dibdib
ang pagsintang sadyang tigib
nananahan man sa liblib
ang pag-ibig ay pag-igib

patuloy na nagsisikap
upang di naman maghirap
kaharap man ay masaklap 
na danas ay di kukurap

may pag-asa, may pag-ahon
magdilim man ang panahon
laging maging mahinahon
sa problema'y may solusyon

- gregoriovbituinjr.
07.03.2022

Himagsikang panlipunan

HIMAGSIKANG PANLIPUNAN
Pinagmulan: EugĆØne Pottier, Chants RĆ©volutionnaires (ikalawang edisyon), Paris, Bureau de ComitĆ© Pottier, [n.d.] ;
Isinalin mula Pranses ni Mitchell Abidor;
CopyLeft: Creative Commons (Attribute & ShareAlike) marxists.org 2018.
Malayang salin mula sa Ingles ni Gregorio V. Bituin Jr.
15 pantig bawat taludtod

Nakita nang lumitaw ang dambuhalang halimaw,
Ang malalaking kilabot at ang mga bagito,
Ang mga heneral pati ang mga kaparian
Lahat sila’y nangatal: ang sandal na’y dumatal!

Dinagundong ng lintik yaong mata’t angking bisig,
Hindi palihim na kumikilos yaong Paggawa:
Kumikilos  iyon at gumagana nang hayagan
At nag-oorganisa nang walang sinumang amo!

Anila: “Sa daigdig at sa mga bunga nito,
Sa mga kasangkapan at lahat ng nalilikha,
Nilahad mo ang iyong kamay: isuko mo sila!"

"At dumating kayo, na nakamamatay na multo
Upang makibahagi lang ba sa pamumuhunan?"
"Upang ipamahagi? Hindi! Upang kunin lahat!

sa Manchester noong 1881

* Isinalin noong Hulyo 3, 2022
* Litrato mula sa google
* Talasalitaan
dambuhala - salin ng great, imbes na dakila
halimaw - salin ng colossus, imbes na higante o malaki
bagito – salin ng parvenus

SOCIAL REVOLUTION 
Source: EugĆØne Pottier, Chants RĆ©volutionnaires (second edition), Paris, Bureau de ComitĆ© Pottier, [n.d.] ;
Translated: by Mitchell Abidor;
CopyLeft: Creative Commons (Attribute & ShareAlike) marxists.org 2018.

Seeing the great colossus appear,
The big shots and the parvenus,
The generals and priests
All of them are trembling: the moment has arrived!

Thunder bolt eyes and bare arms,
Labor doesn’t act in secret:
It works openly
And will organize without master!

It says: “On the globe and its fruits,
On tools and all produced,
You laid your hands: give them up!”

“And so you come, fatal specter
To share in capital?"
"To share it? No! To take it all!

Manchester 1881

Hiyaw upang maningil

HIYAW UPANG MANINGIL!
Tula ni Vladimir Mayakovsky 
Isinalin sa Ingles ni Lika Galkina kasama si Jasper Goss, 2005.
Malayang salin sa wikang Filipino ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ang gardang ng digmaan ay dumadagundong ng dumadagundong.
Inihihiyaw nito: itulak ang bakal sa mga buhay.
Mula sa bawat bansa
alipin sa alipin
na itinapon sa bayonetang bakal.
Para sa kapakanan ng ano?
Nayayanig ang lupa
sa gutom
at hinubaran.
Sumisingaw ang sangkatauhan sa dugong nagsidanak
kaya lang
sinuman
saanman 
ay maaaring makaapak sa Albania.
Mga pulutong ng taong gapos sa masamang hangarin,
yaong upak nang upak sa mundo
para lamang
sa sinumang ang sinasakyan
ay makadaan nang walang bayad
sa pamamagitan ng Bosporus.
Nalalapit na
ang daigdig
ay hindi magkakaroon ng tadyang na buo.
At ang diwa nito’y bububutin.
At tatapak-tapakan
para lang sa sinuman,
ilalatag
ang kanilang kamay
sa Mesopotamia.
Bakit nangyaring 
isang bota
ang bumagsak sa Daigdig — bitak at magaspang?
Ano ang nasa itaas ng labanan sa alapaan -
Kalayaan?
Bathala?
Salapi!
Kailan ka titindig ng buo mong taas,
ikaw,
na inalay ang buhay mo sa kanila?
Kailan ka magbabato ng tanong sa kanilang mukha:
Bakit tayo naglalabanan?

* Talasalitaan
gardang – salitang Ilokano ng tambol, ang tambol naman ay mula sa wikang Espanyol na tambor

* Isinalin noong ikatlo ng Hulyo, 2022
* Litrato mula sa google

CALL TO ACCOUNT!
by Vladimir Mayakovsky
translated by Lika Galkina with Jasper Goss, 2005.

The drum of war thunders and thunders.
It calls: thrust iron into the living.
From every country
slave after slave
are thrown onto bayonet steel.
For the sake of what?
The earth shivers
hungry
and stripped.
Mankind is vapourised in a blood bath
only so
someone
somewhere
can get hold of Albania.
Human gangs bound in malice,
blow after blow strikes the world
only for
someone’s vessels
to pass without charge
through the Bosporus.
Soon
the world
won’t have a rib intact.
And its soul will be pulled out.
And trampled down
only for someone,
to lay
their hands on
Mesopotamia.
Why does
a boot
crush the Earth — fissured and rough?
What is above the battles’ sky -
Freedom?
God?
Money!
When will you stand to your full height,
you,
giving them your life?
When will you hurl a question to their faces:
Why are we fighting?

Sabado, Hulyo 2, 2022

Upos

UPOS

may namumuti sa aspaltadong 
kalsadang animo'y mga pekas
na di man lang pansinin ng tao
na sa kalikasa'y umuutas

taktak dito't doon, ay, magmuni
saan nga ba ang wastong tapunan
pinitik lang matapos magyosi
lansanga'y ginawang basurahan

sa balita, pangatlo ang upos
sa basurang naglutang sa laot
kung makina'y maimbentong lubos
na sa ganyang problema'y sasagot

baka sa upos, may magawa pa
lalo na't binubuo ng hibla
barong ay mula hibla ng pinya
lubid ay sa hibla ng abaka

pag-isipan anong tamang solusyon
hibla ng upos, gawing sinturon?
sapatos, bag, ito sana'y tugon
upang laot di ito malulon

- gregoriovbituinjr.
07.02.2022

Biyernes, Hulyo 1, 2022

Pagkatha't labada

PAGKATHA'T LABADA

sa akin, paglalaba'y panahon din ng pagkatha
sapagkat nakapagninilay ng mahaba-haba
oo, makata'y labandero ring abalang sadya
sa gawaing bahay kaysa sa langit tumingala

batya o timba'y agad ihanda, lagyan ng tubig
ilagay ang labadang ang libag ay nang-uusig
ihanda ang sabong pulbo o bareta, ang bisig
na payat na magkukusot ng duming mapanglupig

kusutin ang kwelyo, bandang singit at kilikili
ang palupalo'y gamitin upang dumi'y iwaksi
banlawan pagkatapos at pigain nang maigi
habang napagninilayan ang paksang di masabi

nilabhan ay ihanger o sa sampayan isampay
sa sikat ng araw o hangin patuyuing tunay
ah, kaysarap maglaba't may paksang natatalakay
sa diwang patuloy sa pagkusot ng naninilay

- gregoriovbituinjr.
07.01.2022

Salamin

SALAMIN

natanaw ko lamang ang repleksyon
sa isang nagbabanggaang alon
ng pagkalumbay na nilululon
maging yaong haraya ng kahapon

bawat aksyon ay sumasalamin
sa tindig sa maraming usapin
tulad kong iba ang tutunguhin
batay sa yakap kong simulain

anila, wala naman daw iyan
sa napili mong sining at daan
tila ba sila'y nakukulangan
sa nakita nilang kapayakan

narinig ko lang ang mga hibik
noong tumitindi ang tikatik
kaya di na nagpatumpik-tumpik
sa papadatal na sigwa't lintik

- gregoriovbituinjr.
07.01.2022